Małe gminy, mało pieniędzy, a przy tym duże problemy

Gminy liczące poniżej 5 tysięcy mieszkańców mają trudności z realizacją podstawowych zadań publicznych: utrzymaniem dróg, rozwijaniem sieci wodociągowych i kanalizacyjnych, czy zapewnieniem opieki zdrowotnej - alarmuje NIK. Wynika to przede wszystkim z niskich budżetów, ale i uwarunkowań terytorialnych.

Najwyższa Izba Kontroli przedstawiła w listopadzie wyniki kontroli dotyczącej wykonywania wybranych zadań publicznych przez małe gminy. Analizowano po dwie gminy z siedmiu województw, których dochody własne w dochodach ogółem były jednymi z najniższych, przy jednocześnie wysokim poziomie zobowiązań ogółem w dochodach ogółem oraz po jednej gminie, której dochody własne w dochodach ogółem były jednymi z najwyższych w województwie. Kontrolerzy NIK korzystali także z danych MSWiA oraz RIO. Dodatkowo rozesłano do wszystkich 622 małych gmin w Polsce ankiety w sprawie ich sytuacji i realizowanych zadań. Odpowiedzi z 453 ankietowanych małych gmin wykorzystano w raporcie.
Objęte kontrolą NIK wybrane małe gminy słabo radziły sobie z realizacją zadań publicznych: utrzymaniem dróg, rozwijaniem sieci kanalizacyjnej, czy zapewnieniem opieki zdrowotnej. Wynikało to przede wszystkim z niskich budżetów, ale także z rozproszonej zabudowy i ukształtowania terenu. Z wykonywaniem zadań największe problemy miały gminy o niskich dochodach własnych, co zmuszało je do zaciągania kredytów i pożyczek. NIK ostrzega, że systematycznie rosnące zadłużenie skontrolowanych gmin bez wątpienia wpłynie na możliwość realizacji inwestycji i skuteczność wykonywania zadań w przyszłości.
Małe gminy, w których liczba ludności nie przekracza pięciu tysięcy mieszkańców, mają trudności z prawidłowym i skutecznym wykonywaniem należących do nich zadań.
W objętych kontrolą gminach z 32 proc. w 2011 roku do 35 proc. w 2014 roku wzrósł odsetek dróg gminnych w stanie niezadowalającym lub złym, a tylko 30 proc. posiadało nawierzchnię utwardzoną. W ośmiu gminach nie zadbano też o przeprowadzanie wymaganych przeglądów tych dróg lub nie prowadzono ich ewidencji. Jednym z powodów pogarszającego się stanu dróg gminnych było dofinansowanie przez prawie wszystkie skontrolowane gminy (19 z 21) nawet połowy kosztów remontów, modernizacji lub budowy dróg powiatowych.
We wnioskach pokontrolnych NIK zwróciła się do ministra finansów o rozważenie:
analizy zasad finansowania jednostek o najniższym poziomie dochodów własnych z uwzględnieniem specyfiki małych jednostek samorządowych, w tym zachodzących na ich terenach zmian demograficznych;wprowadzenia, przy udziale ministrów właściwych do spraw transportu, budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa, rolnictwa i rozwoju wsi, zachęt finansowych preferujących wspólną realizację przez gminy zadań własnych, w szczególności wymagających budowy infrastruktury, co pozwoliłoby wykorzystać efekt skali i zapewnić bardziej racjonalne ich zaplanowanie.